“It’s the economy, stupid!”

Οι ΗΠΑ αποφάσισαν να ρίξουν στην αγορά περισσότερα λεφτά από όσα διαδοχικά έριξαν κατά την παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008! Εκείνη την είχαν βαφτίσει χρηματοοικονομική κρίση (κι έφταιγαν τα ενυπόθηκα στεγαστικά δάνεια των ανέργων και των μαύρων), την σημερινή την αποδίδουν στην πανδημία και φταίνε οι Κινέζοι που τρώνε νυχτερίδες…  Για το 2008 κι εκ των υστέρων είχαν γραφεί άπειρα βιβλία κι άρθρα και προβληθεί πολλές ταινίες και ντοκιμαντέρ γύρω από το συστημικό πρόβλημα των τραπεζών και των επενδυτικών εταιρειών της Wall Street. Η ευθύνη τελικά βρέθηκε να εντοπίζεται κυρίως στην κατάργηση της Glass-Steagall Act (το 1993), η οποία απαγόρευε –από το 1933- τις εμπορικές τράπεζες να παίρνουν μεγάλα χρηματιστηριακά ρίσκα.   

Με την ίδια ζέση και πανικό που σήμερα παίζουν την πανδημία, οι τηλεοράσεις το 2008 έπαιζαν  για εβδομάδες τα προβλήματα της Αμερικάνικης και παγκόσμιας οικονομίας. Σήμερα, όμως, που είναι πολλαπλάσια τα κεφάλαια των ‘ενισχύσεων’ (ποσοτική χαλάρωση), δεν ακούμε τίποτε για οικονομία και σύστημα. Για όλα φταίει η πανδημία. Η αριθμητική επιχειρηματολογία, μάλιστα, είναι τόσο προφανής που καταλήγει ακλόνητη: αν λόγω των μέτρων πρόληψης μειωθεί η εθνική κατανάλωση/παραγόμενο προϊόν κατά 30% μηνιαίως, τότε με το σενάριο των δύο μηνών καραντίνας, η ετήσια μείωση του παραγόμενου προϊόντος εισοδήματος θα ισούται με 2/12 x 30% = 5%. Πρόκειται για τεράστια μείωση ετησίως, που μεταφράζεται σε πρωτοφανή ανεργία, κλείσιμο καταστημάτων και μικρών επιχειρήσεων. Είναι αλήθεια όμως? Φταίει μόνο η πανδημία, ή υπάρχει κάτι που μας διαφεύγει?

Είναι αξιοσημείωτο το πόσο βολικά εξελίσσονται σήμερα τα πράγματα για το μεγάλο κεφάλαιο (τράπεζες, αεροπορικές εταιρείες, αυτοκινητοβιομηχανία, κ.ά.), με την έννοια ότι η τεράστια ποσοτική χαλάρωση που αποφασίστηκε να γίνει, δεν χρειάζεται σήμερα καμιά δικαιολόγηση, όπως το 2008. Τότε ήταν ολοφάνερο ότι οι κυβερνήσεις και οι ασκούμενες πολιτικές τους επαλήθευαν το σύνθημα «ιδιωτικοποίηση των κερδών, κοινωνικοποίηση των ζημιών». Ατέλειωτες ώρες για να συγκαλυφθεί αυτό το προφανές που συνέβαινε τότε, να σώζονται τράπεζες και μεγάλες εταιρείες με κεφάλαια των φορολογούμενων.  Οι οποίοι  τρομοκρατημένοι από το σόου/υπερπαραγωγή  των ΜΜΕ  για τις εκατοντάδες θανάτους ημερησίως και τα ψυχολογικά της καραντίνας, αδυνατούν να σκεφθούν, πόσο μάλλον να πράξουν και να διεκδικήσουν. Όταν λοιπόν περνούν, χωρίς ιδιαίτερη συζήτηση και αντιδράσεις, τόσο σοβαρές ενισχύσεις για το μεγάλο κεφάλαιο, είναι δύσκολο να μη σκεφθεί κανείς ότι αυτό, ως άμεσα ενδιαφερόμενο, μεθόδευσε την εξέλιξη των πραγμάτων.

Αυτή την περίοδο, επίσης, δεν είναι μόνο τα κεφάλαια που θα πέσουν στην αγορά για να γίνει δυνατή η επανεκκίνηση της οικονομίας. Φαίνεται ότι βρίσκονται σε μόχλευση ένας μεγάλος αριθμός οικονομικών, γεωπολιτικών και κοινωνικών θεμάτων, τα οποία "περιέργως" δεν έχουν την δημοσιότητα και  προβολή που θα περίμενε κανείς, παρόλο που αυτά θα διαμορφώσουν τον κόσμο του αύριο. Για τον λόγο αυτό αξίζει νομίζω να ξεχάσουμε λίγο την ιατρικο-επιστημονική συζήτηση περί του κορωνοϊού για να ανοίξουμε αυτά θέματα...

Ήταν όλα ρόδινα στις δυτικές οικονομίες πριν την πανδημία? Το γενικό κλίμα φαινόταν καλό! Από τον εμπορικό πόλεμο Αμερικής-Κίνας και την έξαρση των εθνικισμών, προέκυπτε ότι υπήρχαν θέματα, αλλά όλα εντάσσονταν στο πλαίσιο ενός σκληρού, αλλά συνήθους ανταγωνισμού.

Ωστόσο, λίγο μόλις καιρό πριν την πανδημία, την 18 Σεπτεμβρίου 2019, στην Monde διαβάζουμε ότι «οι αγορές βρέθηκαν την Τρίτη σε μια "τέλεια καταιγίδα", αναγκάζοντας την Federal Reserve των ΗΠΑ να παρέμβει για πρώτη φορά» μετά την προηγούμενη μεγάλη κρίση χρηματοοικονομική κρίση του 2008. Συγκεκριμένα, δημοσιεύει κύριο άρθρο με τίτλο "Η FED ρίχνει κατεπειγόντως 53 δις δολλάρια σε ρευστότητα στο χρηματοπιστωτικό σύστημα", για να επανέλθει όμως μόλις τρείς ημέρες αργότερα, την 21η Σεπτεμβρίου, για να θέσει το ερώτημα γιατί η FED έριξε πάνω από 270 δις δολάρια μέσα σε μία εβδομάδα. Δηλ. επί τέσσερις συνεχόμενες ημέρες, η «καταιγίδα» καλά κρατούσε και το κατεπείγον των 53 δις της FED, έφτασε σε 270 δις!  

Την ίδια περίοδο όμως και η Ευρώπη έχει θέμα, αναγκάζοντας τον πρόεδρο της ΕΚΤ κ. Ντράγκι να ανακοινώσει ότι θα προβαίνει σε αγορές ομολόγων αξίας της τάξης των 20 δις «για όσο χρειασθεί», με σκοπό «να δοθεί η ευκαιρία στα ευρωπαϊκά κράτη να δανεισθούν με έκδοση ομολόγων με τις οποίες θα χρηματοδοτήσουν μεγάλα δημόσια έργα υποδομών». Ότι έκανε κι ο Ρούζβελτ στην δεκαετία του 30, δηλ. για να βγει από την μεγάλη κρίση του ‘29.

Στα τέλη του 2019, ωστόσο, διαβάζουμε και για ένα άλλο περίεργο φαινόμενο, αυτό της μαζικής αντικατάστασης των διευθυνόντων των μεγαλύτερων πολυεθνικών εταιρειών . Ο αριθμός αυτών που έφυγαν ξεπέρασε για το ίδιο χρονικό διάστημα εκείνον του 2008. Αρκεί κανείς να δει πρωτοσέλιδα του mainstream τύπου:

Why have more than 1,300 CEOs left their post in the past year? NBC news, Nov. 6, 2019
The 37 most dramatic CEO exits in 2019, a record-breaking year for executive departures, Business Insider, Dec 23, 2019

The great CEO exodus of 2020, FORTUNE, February 26, 2020

Οι ίδιοι διευθύνοντες και μέτοχοι των μεγαλύτερων εισηγμένων εταιρειών περιέργως πρόβλεψαν την κατάρρευση του χρηματιστηρίου και ξεπούλησαν μεγάλο αριθμό μετοχών τους. (Βλ. Amazon’s Bezos, Other Corporate Executives Sold Shares Just in Time, The Wall Street Journal, March 24, 2020.

Σε μια περίοδο δηλ. που η οικονομία υποτίθεται ότι πήγαινε καλά και το χρηματιστήριο επί 10 συναπτά έτη ζούσε ημέρες δόξας, σπάζοντας το ένα ρεκόρ ανόδου μετά το άλλο, οι καπετάνιοι CEO καλούνταν να εγκαταλείψουν το πλοίο! 

Πήγαινε όμως καλά η παγκόσμια οικονομία, όσο καλά τα χρηματιστήρια της τουλάχιστον; Όχι αν πιστέψουμε το ίδιο το ΔΝΤ που στις 15 Οκτωβρίου 2019 έγραφε στην έκθεσή του:

«Μετά την απότομη επιβράδυνση τα τελευταία τρία τρίμηνα του 2018, ο ρυθμός της παγκόσμιας οικονομικής δραστηριότητας παραμένει ασθενής. Η ώθηση στη μεταποιητική δραστηριότητα, ειδικότερα, εξασθένησε σημαντικά, σε επίπεδα που δεν παρατηρήθηκαν μετά την παγκόσμια οικονομική κρίση. Η άνοδος του εμπορίου και των γεωπολιτικών εντάσεων έχουν αυξήσει την αβεβαιότητα σχετικά με το μέλλον του παγκόσμιου εμπορικού συστήματος και τη διεθνή συνεργασία γενικότερα, με αποτέλεσμα να επιβαρύνουν την εμπιστοσύνη των επιχειρήσεων, τις επενδυτικές αποφάσεις και το παγκόσμιο εμπόριο. Μια αξιοσημείωτη στροφή προς την αυξημένη πρωτοβουλία της νομισματικής πολιτικής - τόσο μέσω της δράσης όσο και μέσω της επικοινωνίας - έχει μετριάσει τον αντίκτυπο αυτών των εντάσεων στο κλίμα και τη δραστηριότητα των χρηματοπιστωτικών αγορών, ενώ ένας γενικά ανθεκτικός τομέας υπηρεσιών υποστήριξε την αύξηση της απασχόλησης. Τούτου λεχθέντος, οι προοπτικές παραμένουν επισφαλείς.»

Ειδικότερα για την Ευρώπη,  «εξ αιτίας των λίγων επενδύσεων, της παλαιωμένης βιομηχανίας της και μιας φρεναρισμένης εσωτερικής κατανάλωσης, η ανάπτυξη της ζώνης Ευρώ επιβραδύνεται. Οι δε εξωτερικές αβεβαιότητες δεν βοηθούν σε τίποτα» .

Κι ερχόμαστε στο σήμερα, να βλέπουμε πρωτοφανή ρεκόρ και να πέφτουν ιδεολογικά ταμπού…

•          Μεγάλο χρηματιστηριακό κραχ
•        πακέτα σωτηρίας μεγαλύτερα κι από αυτά της χρηματοοικονομικής κρίσης του 2008
•         ρεκόρ καταγραφής ανέργων στις ΗΠΑ με εκτιμήσεις για 30% ανεργία το β΄3μηνο
•         για πρώτη φορά ακούμε υπουργούς ένθερμους μέχρι χθες θιασώτες των ιδιωτικοποιήσεων, να μιλούν για κρατικοποιήσεις ιδιωτικών επιχειρήσεων
•         …

Οι ποσοτικές επιπτώσεις της καραντίνας στα οικονομικά μεγέθη, όπως προαναφέρθηκε, δεν είναι καθόλου αμελητέες.  Ήδη, οι προβλέψεις σήμερα –οι οποίες το τελευταίο δίμηνο άλλαξαν πολλές φορές επί το χείρον- μιλούν για ύφεση …..Το χειρότερο όλων όμως, είναι ότι η ζημία της καραντίνας δεν περιορίζεται χρονικά στο δίμηνο-τρίμηνο που απαιτείται για τον έλεγχο της επιδημίας, αλλά επεκτείνεται και στο -αβέβαιο πόσο- μέλλον.

Σημ.:  Οι αυξημένες συγκριτικά επιπτώσεις στις μεσογειακές χώρες αποδίδονται στο μεγαλύτερο μερίδιο που έχει ο τουρισμός στην οικονομία αυτών των χωρών.

Η Κίνα, τουναντίον και με δεδομένη την εξάρτηση της από τις εξαγωγές προς τις νεκρές για την ώρα δυτικές καταναλωτικές αγορές, εκτιμάται ότι θα επιτύχει αύξηση του ΑΕΠ της κατά 2,6%, έστω και με το χαμηλότερο ποσοστό της μετα-Μαοϊκής περιόδου. Επίσης, η μείωση των ρυθμών ανάπτυξής της κι ο σε εξέλιξη εμπορικός πόλεμος με τις ΗΠΑ δεν φαίνεται να τρομάζει την εισροή των ξένων επενδυτών στην Κίνα.

Πρόλογος

Υφέσεις στην οικονομική δραστηριότητα και χρηματιστηριακά κραχ υπήρξαν ουκ ολίγα στην σύγχρονη ιστορία. Το ζητούμενο της παραπάνω πολύ συνοπτικής επιχειρηματολογίας είναι η τεκμηρίωση της διαίσθησής μου ότι ταυτόχρονα με μία επιδημία ζούμε και μία μεγάλη οικονομική κρίση η οποία θα έσκαγε ούτως ή άλλως. Το 2008 το ανάθεμα έπεσε στο προϊόν που λέγεται τιτλοποίηση ενυπόθηκων στεγαστικών δανείων. Για τις αιτίες της σημερινής κρίσης ο ένοχος αναζητείται και πάλι στο ίδιο τραπεζο-χρηματιστηριακό σύστημα, στο οποίο δεν έγινε καμία διορθωτική επέμβαση για την διόρθωση των αιτιών που μας είχαν οδηγήσει στην προηγούμενη μεγάλη κρίση. Το πρόβλημα σήμερα εστιάζεται στην υπερδιόγκωση του επιχειρηματικού δανεισμού στις ΗΠΑ σε συγκεκριμένους τομείς δραστηριότητας, όπως π.χ. αεροπορικές εταιρείες, λιανικό εμπόριο, σχιστολιθικό πετρέλαιο, αυτοκινητοβιομηχανία. Η έκθεση του τραπεζικού συστήματος στους κλάδους αυτούς είναι τεράστια και για αυτό προκρίθηκε να ενισχυθούν ή να κρατικοποιηθούν οι επιχειρήσεις, αντί να κινδυνεύσει ακόμη μια φορά το τραπεζικό σύστημα .

Το δεύτερο χαρακτηριστικό αυτής της οικονομικής κρίσης είναι ότι πλήττει κατά προτίμηση τον τομέα των υπηρεσιών, ο οποίος στην περίπτωση των ΗΠΑ αντιπροσωπεύει το εντυπωσιακό 77% του εθνικού προϊόντος της. Η υπερδιόγκωση αυτού του τομέα είναι εντυπωσιακή στην περίπτωση των ΗΠΑ. Μια ενδεχόμενη γενικευμένη καραντίνα λόγω κορωνοϊού, θα διέλυε εντελώς την κοινωνία με προφανή κίνδυνο σοβαρών ταραχών. Η σύνθεση του ΑΕΠ κάθε χώρας είναι καθοριστική για την επίπτωση της πανδημίας στον οικονομικό τομέα.

Κι όλα αυτά στο πλαίσιο μιας έντονα αλληλεξαρτώμενης παγκόσμιας οικονομίας, με τις εφοδιαστικές αλυσίδες της Δύσης να εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από την Κίνα και με τους ιμπεριαλιστικούς ανταγωνισμούς των μεγάλων οικονομιών, να σημαίνουν όλο και πιό συχνά συναγερμούς πολέμου. Ανταγωνισμοί που αφορούν είτε την διατήρηση και κατάκτηση ζωνών-χωρών επιρροής (δρόμος του μεταξιού της Κίνας,  Αφρικανικοί πόλεμοι, …), είτε την προώθηση των εθνικών βιομηχανιών (βλ. την σχιστολιθική ενέργεια, το 5G, κ.α.), είτε τέλος την αντικατάσταση του δολαρίου ως του μοναδικού συναλλακτικού και αποθεματικού νομίσματος παγκοσμίως, καθώς και του ελέγχου από τις ΗΠΑ όλων των μεταπολεμικών θεσμών της παγκόσμιας διακυβέρνησης (ΔΝΤ, Παγκόσμια Τράπεζα, ΠΟΕ, κλπ), ...

Είναι τέτοια η υπερβολή και οι επιχειρούμενες ανακατατάξεις παγκοσμίως που το Avaaz του Soros ανέβασε ψηφοφορία για την διαγραφή του χρέους στις αναπτυσσόμενες χώρες, «ώστε όλες οι κυβερνήσεις να έχουν πόρους για να περιορίσουν γρήγορα τον ιό, να ενισχύσουν τα συστήματα υγείας και να βοηθήσουν τους πολίτες τους οικονομικά να μείνουν σπίτι."  Λες κι η ελάφρυνση αυτή από την διαγραφή του εξωτερικού χρέους θα καταλήξει αυτόματα ως επιδόματα στους πολίτες ή στην δημιουργία συστήματος υγείας. Εξυγίανση των ισολογισμών των τραπεζών μυρίζει η συγκεκριμένη πρόταση….

Με όσα προαναφέρθηκαν επιδιώχθηκε να συγκεντρωθεί αποδεικτικό υλικό για το ότι η πανδημία ήταν μια ιδανική ευκαιρία για τις δυτικές χώρες, να αφήσουν το δύσκολα διαχειρίσιμο πρόβλημα των οικονομιών τους να σκάσει και να το αντιμετωπίσουν -με απόλυτα θετικό για το μεγάλο κεφάλαιο πρόσημο- έχοντας τις κοινωνίες «νεκρές» από την 24ωρη και πολυήμερη κορωνο-τρομολαγνεία.

Μέχρι πριν σκάσει η επιδημία η θεματολογία των αναλύσεων είχε να κάνει με τις επιπτώσεις στην απασχόληση από την τεχνητή ευφυΐα, την ρομποτική και το 5G, τις νέες ειδικότητες και την εισαγωγή του ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος για τους περισσευούμενους της νέας εποχής. Σήμερα ζούμε την ωμή ανεργία, εδώ και τώρα, με το ανάθεμα να πέφτει, τόσο βολικά, σε έναν αόρατο κορονοϊό. Το σίγουρο είναι ότι και η κρίση αυτή θα πλήξει σκληρότερα τους πιο αδύναμους (ωρομίσθιους, χαμηλά αμειβόμενους), καθώς και την μεσαία τάξη στην ανεπτυγμένη δύση (μικρά καταστήματα, επιχειρήσεις).

Παράλληλα, ως εξ ανάγκης σε συνθήκες καραντίνας, προωθούνται σειρά αλλαγών στον τρόπο ζωής μας (βλ. την προώθηση των τηλε-συσκέψεων, την αποφυγή των αεροπορικών ταξιδιών για περιβαλλοντικούς λόγους, την απαγόρευση  συγκεκριμένων συναλλαγών στα γκισέ των τραπεζών κι αντικατάσταση τους από το e-banking, κα). Επίσης, έχουμε και τον Edward Snowden να κτυπά τον κώδωνα του κινδύνου λέγοντας ότι τα μέτρα παρακολούθησης του κόσμου, τα οποία εφάρμοσαν οι κυβερνήσεις για την καταπολέμηση της πανδημίας, (γεωγραφική παρακολούθηση, δείκτες για την κατάσταση της υγείας, κλπ), είναι πολύ πιθανόν να ήρθαν για να μείνουν μόνιμα.

 Νομίζω ότι δεν μπορούσε να μπει άλλος τίτλος από ‘Πρόλογος’ σε αυτό το τμήμα της ανάρτησης. Τα θέματα της επικαιρότητας είναι πολλά και η συζήτηση τους δεν έχει ανοίξει ακόμα. Στην ανάρτηση αυτή δεν έγινε παρά η αναφορά αυτών των θεμάτων, για την εξειδίκευση των οποίων, όσο ο καιρός είναι μουντός κι η καραντίνα μας κλείνει μέσα, ίσως συνεχίσουμε σ’ αυτό το πνεύμα…