Τί νέα από το Davos?

Για πρώτη φορά στην ιστορία δημιουργείται μια μεσαία τάξη σε πραγματικά παγκόσμια κλίμακα. Ως το 2030 θα υπερδιπλασιαστεί σε μέγεθος, από 2 δις σήμερα  σε 4,9 δις το 2030. Η ανάπτυξη αυτή θα προέλθει κυρίως από τις χώρες της άπω ανατολής. Οι χώρες αυτές σήμερα αντιπροσωπεύουν το 30% της μεσαίας τάξης παγκοσμίως, ενώ το 2030 το ποσοστό αυτό θα γίνει 64%. Αντίθετα, το αντίστοιχο ποσοστό αυτού που γνωρίζαμε ως αναπτυγμένη δύση (Ευρώπη και ΗΠΑ) θα πέσει από 50% σε 22%.  Η βιτρίνα της ευημερίας της μεσαίας τάξης της αναπτυγμένης δύσης  προεξοφλείται εδώ ότι θα ραγίσει. Και –ειρήσθω εν παρόδω- δεν είναι καθαρά ελληνικό φαινόμενο αποδιδόμενο στα μνημόνια και στις πολιτικές των αστικών κομμάτων, αλλά συστατικό των σύγχρονων τάσεων του κυρίαρχου ακόμα σήμερα δυτικού καπιταλισμού.  Μπορεί να μην εμπιστεύεται κανείς τις αριθμητικές προβλέψεις, αλλά όταν αυτές αποτελούν τη βάση στις συζητήσεις  αυτών που επηρεάζουν με τις αποφάσεις τους  τις τύχες αυτού του κόσμου, δεν μπορείς παρά τις πάρεις στα σοβαρά. (βλ. http://www.reuters.com/middle-class-infographic).

Στο Davos λοιπόν το 2012 εκτιμούσαν ότι ο παγκόσμιος πληθυσμός θα φθάσει το 2030 σε 8 δις. Κι ότι η μεσαία τάξη θα υπερδιπλασιαστεί, προσαυξανόμενη κατά 3 δις περίπου. Στο πρόσφατο συνέδριό του (Iαν.2014) με τίτλο «Επανασχεδιάζοντας το μέλλον» έγινε και  μία εισήγηση από τον Δ/ντα Σύμβουλο της ολλανδικής Philips με θέμα «Γιατί χρειαζόμαστε μία κυκλική οικονομία?»

(βλ. http://forumblog.org/2014/01/need-circular-economy-revolution/).

Ο εισηγητής περιγράφοντας τα δεδομένα του προβλήματος αναφέρει

·         Το 80% των ανόργανων συστατικών όλων των βιομηχανικών προϊόντων καταλήγει πολύ γρήγορα στα σκουπίδια. Σε αντίθεση με τα οργανικά και τα οικοσυστήματα εν γένει όπου όλα ανακυκλώνονται σε ένα αέναο κύκλο ανατροφοδότησης.
·         Με δεδομένη την ζήτηση από τις ανάγκες της νέας μεσαίας τάξης, ο πλανήτης δεν μπορεί να σηκώσει το σχετικό περιβαλλοντικό βάρος, δεδομένου και του πεπερασμένου πολλών α΄ υλών.

Αυτό που προτείνει ο εισηγητής είναι ο επανασχεδιασμός της όλης φιλοσοφίας των επιχειρήσεων. Να εγκαταλειφθεί η λογική του α)«παίρνω α΄ύλες από τη φύση – παράγω προϊόντα – διαθέτω προς πώληση» και β) επιδιώκω δια πυρός την ελαχιστοποίηση του κόστους μου.

Αντ’αυτού προτείνει να υιοθετηθεί η λογική του α) δεν πουλώ αλλά ενοικιάζω ουσιαστικά τα προϊόντα μου, οδηγώντας τους καταναλωτές στο να μου επιστρέψουν το επαναχρησιμοποιήσιμο μέρος τους και β)ποντάρω στην μεγιστοποίηση των κερδών μου όχι μέσω της ελαχιστοποίησης του κόστους, αλλά μέσω της μεγιστοποίησης της απόδοσης των αγαθών που έχω παράγει και διατηρώ στην ιδιοκτησία μου.

Δεν το αναφέρει ο εισηγητής, αλλά ουσιαστικά  μιλάμε για εγκατάλειψη της βασικής αρχής που διέπει από τις αρχές του 20^ου αιώνα ως τις μέρες την καπιταλιστική βιομηχανική παραγωγή, με βάση την οποία  όλα τα παραγόμενα προϊόντα έχουν εξ αρχής προγραμματισμένη σύντομη διάρκειας ζωής. Έχουν προγραμματισμένη ημερομηνία λήξης. Και προτείνει στους συμμετέχοντες βιομήχανους την ανάγκη επανασχεδιασμού των προϊόντων τους και του τρόπου παραγωγής και διάθεσής τους στη βάση της ανακατασκευής/ανακύκλωσης αυτών.

Πρόκειται για μια επανάσταση στον τρόπο της βιομηχανική παραγωγής που ο εισηγητής δεν διστάζει να την παρομοιάσει με την επανάσταση του Κοπέρνικου του 16^ου αιώνα, όταν έπρεπε να πείσει ότι ο ήλιος είναι το κέντρο του σύμπαντος και όχι η γη. Ο εισηγητής μιλά για την καινούργια μεγάλη περίοδο ανάπτυξης και ευημερίας των επιχειρήσεων. Η επιχειρηματολογία του εστιάζεται στο γεγονός ότι η εξοικονόμηση κόστους που γίνεται εξαιτίας της μεγαλύτερης ωφέλιμης ζωής των διαρκών βασικά καταναλωτικών αγαθών, δεν θα μοιράζεται δίκαια μεταξύ επιχείρησης και καταναλωτή. Για παράδειγμα η τιμή πώλησης  μιας οικιακής ηλεκτρικής συσκευής, ανέρχεται σήμερα σε 1.000 μονάδες, κόστισε στην επιχείρηση 500 μονάδες, κι έχει 1 έτος διάρκεια ζωής, ο καταναλωτής θα μπορεί να πληρώνει π.χ. 900 μονάδες με την μορφή μηνιαίου ενοικίου. Ο αρχικός σχεδιασμός της συσκευής όμως θα προβλέπει διάρκεια ζωής 3 χρόνια, το κόστος παραγωγής του θα έχει παραμείνει -από τον συνδυασμό της χρήσης πιο προηγμένων υλικών και της ανακύκλωσης κάποιων εξ αυτών- στα ίδια επίπεδα. Άρα, η επιχείρηση στα τρία χρόνια, με το ίδιο αρχικό κόστος παραγωγής, θα έχει κέρδος 2.700-500=2.200  μονάδες (αντί για 1.500 με το παλιό σύστημα), ενώ και ο καταναλωτής θα επωφεληθεί στο ίδιο χρονικό διάστημα 300 μονάδες. Ταυτόχρονα, όμως, η επιχείρηση χρησιμοποίησε το 1/3 των α΄ υλών που χρησιμοποιούσε ως σήμερα για την παραγωγή τριών συσκευών και το περιβάλλον απαλλάχτηκε επιπλέον από τα σκουπίδια δύο άχρηστων συσκευών.  

Η ιδέα δεν είναι καινούργια. Το ίδρυμα που διοργανώνει το γνωστό ετήσιο συνέδριο του Davos ήδη έχει πραγματοποιήσει σχετική μελέτη με συμμετοχή πολλών πολυεθνικών,  το .pdf της οποίας μπορεί κανείς να κατεβάσει από εδώ http://www3.weforum.org/docs/WEF_ENV_TowardsCircularEconomy_Report_2014.pdf. Επίσης, πριν 2-3 χρόνια είχα διαβάσει ένα βιβλίο του Rifkin που δεν το είχα δώσει τότε  πολύ σημασία. "Κήρυττε" τον θάνατο της ιδιοκτησίας, η οποία είναι υπεύθυνη και για όλα τα κακά της ανθρωπότητας (εγκληματικότητα, πολέμους, κλπ). Ολες οι αγορές μας (από σπίτι, πλυντήριο ρούχων, ΙΧ μέχρι και τον τάπητα του σαλονιού μας, …) να γίνονται όλες με …ενοικίαση.

Αναρωτιέμαι αν το αναρχικό σύνθημα «η ιδιοκτησία είναι κλοπή» θα έχει περιεχόμενο στο μέλλον, όταν κάποιοι μεγάλοι γραφειοκρατικοί μηχανισμοί που λέγονται  πολυεθνικά μονοπώλια θα έχουν την ιδιοκτησία όλων των διαρκών αγαθών, και οι οποίοι στην κοινωνία δεν θα εμφανίζονται παρά ως διαχειριστές συντήρησης και ανακύκλωσης.  Δεν θα προσφέρουν τις υπηρεσίες τους σε όλους, η μεσαία τάξη είναι αυτή που ψωνίζει.Αναρωτιέμαι επίσης αν και τα περιβαλλοντικά κινήματα θα έχουν λόγο ύπαρξης άλλον από το να εμφανίζονται ως δικαιωμένοι αγωνιστές που πέτυχαν τον σκοπό τους. 

Είναι εντυπωσιακό, τελικά, το πόσο μεγάλη αφομοιωτική δύναμη έχει ο αστός, που ως άλλος Πρωτέας (βλ. Η μεταμόρφωση του αστού, Ζακ Ελλυλ, Εκδ.Νησίδες) μπορεί να μεταμορφώνεται τη μία σε περιβαλλοντολόγο, την άλλη σε ειρηνιστή και που τελικά το μόνο που στοιχειώνει τα βράδια του είναι η απειλή απώλειας του ελέγχου του επί της κοινωνίας.

Από την αρχαία ελληνική γραμματεία μέχρι και τους πατέρες φιλόσοφους του σύγχρονου καπιταλισμού (βλ.Adam Smith)  η ιδιοκτησία βασικών αγαθών, όπως το σπίτι και τα εργαλεία δουλειάς, είχε αναδειχθεί σε βάση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Το προδιαγραφόμενο σύστημα θα μας μετατρέψει σε βάθος χρόνου σε «ξεβράκωτους» ηλίθιους χρήστες υπηρεσιών, ομήρους ενός συστήματος που θα μας εκβιάζει για τον προσπορισμό του απαραίτητου εισοδήματος για την ικανοποίηση των εκάστοτε στοιχειωδών αναγκών.