Μετάβαση στο κύριο περιεχόμενο

Το ταξίδι του Νάρκισσου στον 20ο αιώνα

Στις αρχές του 20ου αιώνα ο «όλα σε ένα» επιχειρηματίας άρχισε να μοιράζει αρμοδιότητες: Τμήμα Σχεδιασμού Παραγωγής αρχικά, Λογιστήριο στη συνέχεια, Τμήμα πωλήσεων, κλπ. Η επιχείρηση άρχισε να δημιουργεί την εταιρική γραφειοκρατία της και η φιγούρα του αφεντικού χάθηκε πίσω από μια σειρά ‘ειδικών’.

Ο μηχανικός Taylor έμεινε στην ιστορία ως ο πρώτος ‘ειδικός’ ο οποίος αναλύοντας με το χρονόμετρο τις μεθόδους και τα εργαλεία εκτέλεσης μιας εργασίας, μετέτρεψε τους εργαζόμενους σε απλά εκτελεστικά όργανα των εντολών των Τμημάτων Σχεδιασμού. Αυτό σε πρώτη φάση. Γιατί στη συνέχεια, ο «εξορθολογισμός» προχώρησε παραπέρα, μετατρέποντας τους εργαζόμενους σε απλά εξαρτήματα της γραμμής παραγωγής. Ηδη, από το 1920 περίπου η μαζική παραγωγή και το σύγχρονο marketing έκαναν την εμφάνιση τους στην αυτοκινητο-βιομηχανία του Henry Ford.

Από την εποχή αυτή, ο εργαζόμενος έπαυε να είναι μάστορας, χάνοντας την αυτοεκτίμηση, αλλά και την διαπραγματευτική δύναμη του. Η τεχνική γνώση του απαλλοτριώθηκε από τα γραφεία των μηχανολόγων οι οποίοι την ενσωμάτωσαν σε μηχανολογικό εξοπλισμό που καλούταν να λειτουργήσουν ανειδίκευτοι πλέον εργάτες. Στην πράξη ωστόσο είναι γενικευμένο το φαινόμενο οι τεχνίτες οικοδόμοι να διορθώνουν τα σχέδια των πολιτικών μηχανικών, ή οι εργάτες να επεμβαίνουν στην αυτόματη γραμμή παραγωγής επειδή κάτι μύρισαν, κάτι είδαν ή άκουσαν, που δεν περιγραφόταν στα εγχειρίδια.

Φιλοσοφικά μιλώντας, η ανθρωπότητα έπαθε την μεγάλη ζημία αφ΄ής στιγμής η ελεύθερη αγορά εμπορευματοποίησε σταδιακά τη γη-φύση και την εργασία-άνθρωπο. Η αλλοτρίωση του ανθρώπου μέσα στην διαδικασία της εργασίας εξ αιτίας της αποξένωσης και εμπορευματοποίησης των προϊόντων που παράγει, του δημιουργούσε υποσυνείδητα προβλήματα, που μαζί με τα συνδικαλιστικά αιτήματα, εκδηλωνόταν στην ταξική πάλη. Ακόμα και μέσα σ΄αυτή την αλλοτρίωση ωστόσο, ο εργαζόμενος άνθρωπος διατηρούσε κάποια 'ψήγματα' αυτονομίας και αξιοπρέπειας που εκδηλωνόταν με την κατοχή μιας μαστορικής τέχνης και τον έλεγχο που μ΄αυτήν την τέχνη ασκούσε στο περιβάλλον εργασίας του (στον ρυθμό της δουλειάς, στον σχεδιασμό των αντικειμένων, στο τι θα παραγγελθεί, κλπ).

Μετά τον Taylor και τον Ford όμως τα πράγματα δεν θα είναι ποτέ όπως πριν. Οι εταιρείες άρχισαν να μεγαλώνουν, αναπτύσσοντας την εσωτερική τους ιεραρχία στρατιωτικού τύπου, η οποία επέτρεπε την εκτόνωση της δυσαρέσκειας σε προσδοκίες κοινωνικής ανόδου μέσω της προαγωγής. Ο εργαζόμενος σ΄αυτή την εποχή της μαζικής παραγωγής, έχασε κάθε δυνατότητα ελέγχου στο εργασιακό του περιβάλλον, έγινε αναλώσιμος ανά πάσα στιγμή, αποειδικεύθηκε πλήρως, με τα μάτια των ειδικών να τον παρακολουθούν και να μετρούν την απόδοση του ανά πάσα στιγμή.

Την ίδια περίοδο οι ρώσοι εργοστασιάρχες και γαιοκτήμονες έχασαν τις περιουσίες τους από τους κομμουνιστές της Οκτωβριανής επανάστασης του 1918. Στην Ευρώπη ο φόβος από τα συνδικαλιστικά και αριστερά ενγένει κινήματα, επέτρεψε την επικράτηση των εθνικο-σοσιαλιστών ναζί στην Γερμανία με όλα τα ολέθρια αποτελέσματα που αυτό είχε. Αντίθετα, στις ΗΠΑ στην δεκαετία του 1930, ο Ρούζβελτ ένοιωθε ήδη τέτοια σιγουριά για τον έλεγχο των συνειδήσεων των εργαζομένων, ώστε νομιμοποίησε, έως και ενθάρρυνε την ανάπτυξη του συνδικαλισμού των εργαζομένων, προκειμένου να επιτύχει την ανακατανομή του πλούτου για την ισορροπία μιας οικονομίας που προσπαθούσε να βγεί από το κράχ του ΄29.

Οι έχοντες και κατέχοντες την εξουσία, αφού ήδη είχαν δοκιμάσει με επιτυχία την συνταγή των ‘ειδικών’ στον έλεγχο των εργαζομένων εντός των εργοστασίων, σκέφθηκαν να επεκτείνουν τον έλεγχο και στους εκτός εργοστασίων χώρους, στον κοινωνικό χώρο. Η στρατηγική αυτή δεν υλοποιήθηκε μονοδιάστατα. Οι πολιτικές που εφαρμόστηκαν σε διάφορους κοινωνικούς τομείς συνέτειναν τελικά στο ίδιο αποτέλεσμα.
Το σλόγκαν ‘το είπε ο τάδε που είναι ειδικός, επιστήμονας, εσύ τι ξέρεις, μη μιλάς’ εφαρμόστηκε
- Στην διακυβέρνηση η οποία παρουσιάστηκε πλέον ως μία διαχειριστική λειτουργία υψίστης εξειδίκευσης κι επιστημονοσύνης
- Στα μέσα μαζικής ενημέρωσης όπου επιβλήθηκε η άποψη ότι ο δημοσιογράφος παρουσιάζει ασχολίαστες τις ειδήσεις, δεδομένου ότι δεν είναι ειδικός. Η ίδια λογική μεταδόθηκε και στους αναγνώστες, που κατέληξαν στην σημερινή εποχή των ανεξάντλητων πηγών πληροφόρησης, του βομβαρδισμού από πληροφορίες να είναι λιγότερο ενημερωμένοι από ποτέ. Γιατί αν σε έπεισαν ότι τις πληροφορίες δεν μπορείς να τις επεξεργαστείς και να τις κρίνεις, τότε καταντούν αδιάφορες.
- Στην οικογένεια, η οποία ως σήμερα δέχεται επιθέσεις εμπορευματοποίησης σε όλες τις λειτουργίες της. Μαιευτήρες, παιδίατροι, εκπαιδευτικοί, διατροφολόγοι, σύμβουλοι γάμου, διαφημιστές-προπαγανδιστές …, κατάφεραν
* να πείσουν την νέα μητέρα να αγχώνεται για το πώς θα θηλάσει το μωρό της αν δεν ανοίξει στην αντίστοιχη σελίδα το ‘Εγχειρίδιο για Νέες Μητέρες’ του Αμερικάνου καθηγητή Μίλε
* οι οικογένειες να εγκαταλείψουν την όποια παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών στο εσωτερικό τους:
-Κακή επιρροή η γιαγιά ως baby sitter για τα παιδιά μας – τρεχάτε στους παιδικούς σταθμούς.
-Τέρμα το ζύμωμα ψωμιού και το μαγείρεμα στο σπίτι - γραμμή για τα fast food.
-Ανέλεγκτο, άρα επικίνδυνο το χύμα φρέσκο γάλα από τον μικροκτηνοτρόφο- αγοράζουμε το ίδιο γάλα συσκευασμένο σε πολύ χειρότερη ποιότητα.
* …
Με δεδομένο ότι η οικονομία κινείται μόνο για το κέρδος, η αυξημένη δυναμικότητα παραγωγής έπρεπε να αντιστοιχηθεί με αυξημένη κατανάλωση. Η μαζική παραγωγή πηγαίνει χέρι-χέρι με τη μαζική κατανάλωση. H μαζική στρατολόγηση ανειδίκευτων εργαζομένων για τις γραμμές παραγωγής και η μετατροπή τους σε καταναλωτές βιομηχανικών προϊόντων αποτέλεσε ένα πολύ περίπλοκο και μεγάλο σε χρονική διάρκεια εγχείρημα.

Αυτή η διπλή διαδικασία ‘προλεταριο-ποίησης του πρώην χωρικού γεωργού’ και ‘μετατροπής του σε άβουλο καταναλωτή’ λειτούργησε σ΄όλο τον 20ο αιώνα στις δυτικές βιομηχανικές χώρες και συνεχίζεται δυστυχώς και σήμερα στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Σ΄αυτή τη διπλή διαδικασία σημαντικό ρόλο έπαιξε α) η Ανάγκη, που λέγεται πείνα, β) η βία των αφεντικών, αλλά, κυρίως, γιατί επέδρασε στον ψυχολογικό τομέα γ) η ολική εξάρτηση-ομηρεία του εργαζόμενου ανθρώπου, εξαιτίας της αλλαγής στις σχέσεις παραγωγής, από τους κανόνες της αγοράς.

Την ίδια εποχή με τα εργοστάσια μαζικής παραγωγής κάνουν την εμφάνιση τους τα πρώτα μεγάλα πολυκαταστήματα. Οι κατσαρόλες πλέον σ΄αυτά παύουν να είναι απλά στο ράφι. Για να δελεάσουν τις νοικοκυρές εκτίθενται π.χ. σε σκηνοθεσία hi-tech κουζίνας. Οι διαφημίσεις, επίσης, δημιουργούν μέσα από τα μηνύματα και τις εικόνες τους, τους δικούς τους μύθους και σύμβολα.
Ο εντελώς εκ-πτωχευμένος ψυχικά εργαζόμενος και πλήρως εξαρτημένος από την τόσο εύθραυστη μισθωτή σχέση εργασίας, βομβαρδίζεται συνεχώς με εικόνες-σύμβολα, στις οποίες βρίσκει διέξοδο διαφυγής και καταφύγιο. Αυτές οι εικόνες και τα σύμβολα αποτελούν το αντικείμενο των επιθυμιών του κι όλες μαζί αποτελούν το Είδωλο του στον καθρέπτη της ζωής.
Χωρίς να κρίνει τι του χρειάζεται για νάναι ευτυχισμένος. Οι ανάγκες του είναι ταυτόσημες με τα διαφημιζόμενα προιόντα και πρότυπα ζωής.

Κι εδώ ακριβώς είναι που η εξέλιξη της ιστορίας μας πάει κατ’ευθείαν στον μύθο του Νάρκισσου. Ενός Νάρκισσου που γοητευμένος από το σαγηνευτικό είδωλο του στην επιφάνεια της λίμνης, στην προσπάθεια του να το πλησιάσει, υποτίμησε πολύ τον κίνδυνο του να πέσει στο νερό και να πνιγεί.
Το κλειδί του μύθου για τους φροϋδιστές –τους πιο αφανείς ειδικούς των εργαστηρίων της εξουσίας και του μάρκετινγκ- δεν βρίσκεται στην ομορφιά του Νάρκισσου και στον έρωτα για τον εαυτό που τον παρέσυραν στον χαμό.
Το κλειδί είναι στην ψευδαίσθηση, στην απώλεια της αίσθησης της πραγματικότητας, εξαιτίας της σαγήνης της εικόνας.

Το ζητούμενο είναι να διερευνήσουμε αν με βάσητην ανάλυση που προηγήθηκε για την αλλοτρίωση μας στους χώρους εργασίας και την αποξένωση μας από έναν πλήρως εμπορευματοποιημένο κόσμο, αν μπορούμε να αναλύσουμε και να κατανοήσουμε την κατάσταση συνεχούς δυσφορίας στην οποία ζούμε οι περισσότεροι. Όχι γιατί είμαστε θιασώτες του ψυχαναλυτικού δόγματος ότι η κατανόηση και μόνο της ασθένειας μας θα μας θεραπεύσει και θα μας κάνει ευτυχισμένους. Αλλά γιατί

‘Η ψευδαίσθηση της πραγματικότητας διαλύεται’ -όχι με λογική ανάλυσή της και επιχειρήματα, στα οποία επιδιδόμαστε όλοι όσοι αγωνιζόμαστε για ένα καλύτερο κόσμο, αλλά με- ‘μια αξιοπρόσεκτη ΑΔΙΑΦΟΡΙΑ για την πραγματικότητα’ (Κρίστ.Λας, Η κουλτούρα του ναρκισσισμού, Εκδ.Νησίδες, σελ.92). Γιατί στην ψευδαίσθηση βρήκαμε καταφύγιο από την κληροδοτημένη ερημοποίηση της ίδιας της ζωής και πάντα με επώδυνους πειθαναγκασμούς. Γιατί ηττημένοι καταφύγαμε στην ψευδαίσθηση, κι όποιος προσπαθεί με επιχειρήματα να μας βγάλει απ΄αυτή, απλά μας θυμίζει την ήττα μας και μας οδηγεί στην αναδίπλωση στον μικρόκοσμο μας.

Αν όμως αναζητήσουμε τη θεραπεία της δυσφορίας μας στους χώρους εργασίας μας, επιδιώκοντας απλά κι αυτονόητα πράγματα όπως
- το δικαίωμα στην επιβίωση μέσω της μόνιμης όποιας εργασία,
- τη συμμετοχή στη διαμόρφωση των διαδικασιών και συνθηκών των χώρων εργασίας μας στους οποίους ζούμε τόσες ώρες, και
- την υιοθέτηση μη εμπορικών συμπεριφορών και σχέσεων,
τότε ίσως αρχίσουμε να νοιώθουμε ότι ‘ένας άλλος κόσμος είναι εφικτός’.


Σημείωση

Το γεγονός ότι τα αντικείμενα του εξωτερικού κόσμου δεν υπάρχουν ως τέτοια στην πραγματικότητα, προέρχεται από την ίδια τη φύση της καπιταλιστικής-εμπορευματικής παραγωγής. Ο Αριστοτέλης πρώτος διατύπωσε το αυτονόητο ότι ένα ζευγάρι παπούτσια που κατασκευάζεται για να το φορέσει κάποιος, δίνει νόημα ζωής σ΄αυτόν που τα κατασκεύασε και χαρά σ΄αυτόν που τα απολαμβάνει. Ένα ζευγάρι παπούτσια όμως που χρησιμοποιούνται απλά σαν μέσο ανταλλαγής, για να αποκτήσει κάποιος χρήματα ή κάποιο άλλο αγαθό, παύουν να είναι παπούτσια. Άλλο παράγω ‘παπούτσια’, άλλο ‘μέσα συναλλαγής’. Ο Μαρξ ανέλυσε επιστημονικότερα το ίδιο θέμα διακρίνοντας την αξία ενός αγαθού σε ‘αξία χρήσης’ και ‘ανταλλακτική αξία’.

Τα αντικείμενα-εμπορεύματα που μας περιβάλλουν έχασαν εντονότερα την ταυτότητα και τελικά την υπόσταση τους, απ΄τις ίδιες τις αρχές της μαζικής παραγωγής π.χ. όταν παράγονται συνειδητά με ημερομηνία λήξεως. Όταν ‘φθείρονται’ ακόμη κι αν δεν χρησιμοποιηθούν, αφού είναι σχεδιασμένα για να ξεπερνιούνται από αλλαγές μόδας και τεχνολογικές καινοτομίες. Όπως ακριβώς μια αλλαγή στη γυναικεία μόδα επιβάλλει πλήρη αλλαγή της γκαρνταρόμπας, ή η απαξίωση ενός αχρησιμοποίητου αυτοκινήτου από την έκδοση του νέου μοντέλου.
Τα αγαθά που μας περιβάλλουν ή χρησιμοποιούμε είναι εξ ορισμού αναλώσιμα, με ημερομηνία λήξης και μη επισκευάσιμα, απαγορεύοντας μας ως εκ τούτου οποιοδήποτε συναισθηματικό δέσιμο μαζί τους (όπως το παλτό που είχε μια ζωή ο παππούς, ο σουγιάς του μπαμπά, τα εργαλεία του μάστορα, …).

Σχόλια

Δημοφιλείς αναρτήσεις από αυτό το ιστολόγιο

Μπαλόνια πάρτυ αξίας $1 εκατ.

  Για πρώτη φορά μεταφράζω δημοσίευση ενός ατόμου που παρακολουθώ κι εκτιμώ αφάνταστα, της Caitlin Johnstone , για ένα θέμα που το έπαιξαν πρόσφατα τα μίντια ακατάπαυστα. Πρόκειται για τα τρία υποτιθέμενα κατασκοπευτικά μπαλόνια/αερόστατα της Κίνας που κατέρριψαν με πυραύλους αέρος-αέρος οι ΗΠΑ. Αποφάσισα να το κάνω γιατί με την αδιάσειστη τεκμηρίωση που δίνουν οι παραπομπές-υπερσυνδέσεις της Caitlin , αποκαλύπτεται όλη η απάτη και την ίδια στιγμή αποτυπώνεται μια ακόμη κλασική περίπτωση   αμερικάνικης προπαγάνδας. Ως case study της προπαγάνδας των ΗΠΑ μου προκάλεσε το ενδιαφέρον, στα πλαίσια του τρίπτυχου που με στοίχειωσε τα τελευταία χρόνια «Προπαγάνδα - Φόβος - Έλεγχος του Νου» ή κοινωνικός έλεγχος.  Κι όλα αυτά σε μια περίοδο, που             - γινόταν ένα άνοιγμα φιλίας προς την Κίνα με την προγραμματισμένη επίσκεψη του υπουργού εξωτερικών των ΗΠΑ στην Κίνα (η οποία τελικά ακυρώθηκε) -           συνέβη ένα από τα σοβαρότερα περιβαλλοντικά ατυχήματα στο Οχάιο με τον εκτρο

Η Αμερικανική ηγεμονία και οι κίνδυνοί της: η άποψη της Κίνας

Οταν οι Κινέζοι αποφασίζουν να ανοίξουν το στόμα τους, το κάνουν με 9 σελίδες κείμενο και δίνουν τροφή (πιό επίσημη πηγή από το Υπουργείο Εξωτερικών της δεύτερης  παγκόσμιας υπερδύναμης δεν υπάρχει!) σε κάθε πικραμένο τριτοκοσμικό που φοβάται να τα βάλει με τις ΗΠΑ. Στο επίσημο αυτό κείμενο που δόθηκε στην δημοσιότητα μέσα σε 'πολεμικό' κλίμα (κατάρριψη του μετεωρολογικού μπαλονιού, συνεχείς προκλήσεις στα στενά της Ταιβάν, η "φιλία" των κινέζων με τους επιτιθέμενους στην Ουκρανία Ρώσους, ...) παρατίθεντα ιστορικά και λοιπά πολύ συγκεκριμένα στοιχεία - συχνά αντλημένα από αμερικάνικες πηγές- για  - την πολιτική ηγεμονία: πραξικοπήματα ανά τον κόσμο, δόγμα Μονρόε στην λατινική Αμερική, πορτοκαλί-και κόκκινες και λοιπές έγχρωμες "επαναστάσεις" στην Ευρασία, αραβική άνοιξη στην Αφρική, κλπ,  - την στρατιωτική ηγεμονία: με αριθμούς οι εκατοντάδες πόλεμοι ανά τον κόσμο που κήρυξαν οι ΗΠΑ με τις χιλιάδες θύματα, οι στρατιωτικές βάσεις ανά την υφήλίο, κλπ, - την ο

Η ζωή μετά (...τον πόλεμο στην Ουκρανία)

 Εν είδει διαλόγου, για το πώς προβλέπεται ο κόσμος μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία, δύο αναλύσεις: αυτή του πολλά βαρύ ευρωπαικού Carnegie και ως αντίλογος μια ανάλυση από το southfront.org After Russia's War Against Ukraine: What Kind of World Order?   https://carnegieeurope.eu/2023/02/28/after-russia-s-war-against-ukraine-what-kind-of-world-order-pub-89130 There is a growing perception that the liberal world order is coming to an end. While the current multilateral system may be weakened by the return of geopolitics, economic interdependence and transnational ties will prevent a complete lapse into anarchy. The Russian war against Ukraine and the growing U.S.-China rivalry will have a profound effect on the future of the world’s political organization. The West’s hope for an international system based on democracy, rule of law, and multilateral cooperation—which had already lost plausibility in recent years—now looks wholly unrealistic. Current trends and recent strateg